Druk op de uitvoer van straffen loopt verder op
Het systeem dat wij in Nederland kennen van insluiten, herstel en terugkeer is een hoogwaardige, humane en veilige manier van vrijheidsbeneming. Een systeem waar wij als Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) trots op zijn en waar Nederland ook trots op mag zijn. Ondanks personele krapte is het DJI gelukt om in 2023 30.000 straffen ten uitvoer te brengen, 1.600 tbs-plekken te leveren, 240.000 beveiligde vervoersbewegingen te realiseren en 2.500 enkelbanden te plaatsen en monitoren. Maar de grenzen van wat DJI bij ongewijzigd beleid aankan, zijn bereikt. In de jaarlijkse Stand van de Uitvoering deelt DJI met de Tweede Kamer wat nodig is om de taken te kunnen blijven uitvoeren.
DJI is vanaf 2023 niet langer in staat gebleken om per direct alle opgelegde straffen en vrijheidsbenemende maatregelen ten uitvoer te brengen. Dit tekort zal zonder aanvullende maatregelen in 2024 verder oplopen. Dit komt door een op elkaar inspelende toenemende vraag naar detentiecapaciteit, onvoldoende personeel, een tekort aan adequate huisvesting en verstopping van het zorgsysteem.
Tekort aan personeel
DJI heeft in 2023 meer medewerkers geworven dan ooit. Ondanks de krappe arbeidsmarkt heeft de geïntensiveerde inzet op werving ervoor gezorgd dat er meer personeel is aangenomen dan dat de organisatie heeft verlaten. Echter leidt de steeds stijgende instroom van justitiabelen ertoe dat de behoefte aan nieuwe medewerkers ook blijft stijgen. Daarom stonden er in 2023 continue rond de 1.000 vacatures open. Op het moment van uitbrengen van deze Stand van de Uitvoering zijn ongeveer 200 detentieplekken als gevolg van het personeelstekort niet inzetbaar, waardoor niet direct alle justitiabelen geplaatst kunnen worden.
De huidige krapte in zowel personeel als beschikbare plekken vraagt naast maximale inspanning op werving, behoud en inzetbaarheid van personeel om een fundamenteel gesprek in de strafrechtketen over de vraag of vrijheidsbeneming achter gesloten deuren altijd de juiste maatregel is.
Tekort aan huisvesting
DJI beschikt over 60 locaties verspreid over het land. De meeste hiervan zijn in de jaren ’90 gebouwd of zijn monumentale panden. Dit betekent dat er voor DJI en het Rijksvastgoedbedrijf een enorme opgave ligt om de inrichtingen operationeel te houden en toekomstbestendig te maken. De huidige financiering blijkt echter onvoldoende om deze opgave te realiseren. Dit komt onder meer door opgelopen bouwkosten en opgelopen rente. Los van dit financiële vraagstuk zal met de huidige ontwikkeling van de vraag naar detentiecapaciteit op korte termijn ook de gebouwelijke capaciteit tekort schieten. De bouw van een nieuwe locatie in Vlissingen is van groot belang, maar zal onvoldoende zijn om in de verwachte behoefte aan celcapaciteit te voorzien
Verstopping van het zorgsysteem
DJI roept de gehele zorgketen inclusief het ministerie van VWS, gemeentes en zorgverzekeraars op om op het juiste moment passende zorg en begeleiding te verlenen aan mensen met een complexe zorgbehoefte. In het huidige systeem is een prikkel ontstaan om juist de minder zware patiënten te behandelen in plaats van de zwaardere patiënten. Ook wordt vaker besloten om zorg te leveren in de eigen omgeving in plaats van in, al dan niet gesloten, zorginstellingen. Deze op zich waardevolle beweging leidt er toe dat er onvoldoende plekken over zijn voor de groep die deze zwaar beveiligde zorg wel nodig heeft. Een deel van hen pleegt, door het ontbreken van de juiste zorg, een strafbaar feit waardoor zij uiteindelijk bij DJI terechtkomt. Hierdoor krijgen zij naast alle problematiek die er in hun leven al speelt, ook nog te maken met een ‘justitieel stempel’. Om van de slachtoffers nog maar te zwijgen.
Vervolgens zijn er onvoldoende mogelijkheden om uit te stromen naar passende vervolgzorg en woningen, waaronder beschermd wonen, waardoor bij DJI het systeem verstopt. Thans wachten bijna 200 mensen in de gevangenis op de start van hun tbs-behandeling. DJI blijft inzetten op een toereikend zorgaanbod, waaronder extra-zorgafdelingen, de uitbreiding van jeugdplekken en tbs-plaatsen.