DJI versterkt aanpak sociale veiligheid in vrouwengevangenissen
Een veilige werk- en leefomgeving vereist niet alleen heldere richtlijnen en protocollen, maar ook een cultuur waarin medewerkers en gedetineerden elkaar op respectvolle wijze durven aan te spreken. Dat schrijven onderzoekers Esther van Ginneken en Yara Abbing in het vandaag gepubliceerde onderzoeksrapport Afstand, nabijheid en sociale veiligheid van de Universiteit Leiden. DJI heeft dit onderzoek laten uitvoeren om diepgaander inzicht te krijgen in de sociale veiligheid binnen de drie vrouwengevangenissen: PI Nieuwersluis, PI Ter Peel en PI Zwolle.
Het onderzoek brengt waardevolle inzichten en aanbevelingen die bijdragen aan een veiligere en humanere detentieomgeving voor vrouwelijke gedetineerden en een veiligere werkomgeving voor medewerkers.
Aanpak gericht op verandering
Uit het onderzoek blijkt dat sociale veiligheid in vrouwengevangenissen een complexe uitdaging is. Het gevangenisleven brengt per definitie beperkingen met zich mee, zoals het missen van familie, onzekerheid over de toekomst en persoonlijke omstandigheden die een rol spelen. Sociale interacties binnen een penitentiaire inrichting spelen een cruciale rol in hoe detentie wordt ervaren. De onderzoekers benadrukken daarom het belang van duidelijke kaders, professioneel handelen en een veilige meldcultuur.
DJI herkent de uitdagingen en neemt de aanbevelingen ter harte. Wim Saris, directeur-generaal DJI: “Dit rapport bevestigt dat, naast de al getroffen maatregelen, er structurele veranderingen nodig zijn in de manier waarop wij vrouwengevangenissen inrichten en onze medewerkers ondersteunen. De specifieke behoeften van vrouwen in detentie vragen om een aanpak die verder kijkt dan het bestaande detentiesysteem."
Een voorbeeld hiervan is de invoering van bodyscans, waarmee fysieke visitatie grotendeels vervangen wordt in vrouwengevangenissen. Dit draagt bij aan een humanere binnenkomst van gedetineerden, terwijl de veiligheid gewaarborgd blijft. “Maar structurele verandering betekent meer dan het aanpassen van bestaande processen,” voegt Saris toe. “Het vraagt om een bredere blik op de inrichting van vrouwengevangenissen, waarin we zorg en veiligheid beter in balans brengen en gedetineerden meer eigen regie kunnen geven binnen de kaders van hun detentie.”
Maatregelen die al lopen
Een veilige detentieomgeving vraagt om heldere richtlijnen en toegankelijke meldroutes. In 2023 zijn hiervoor aangescherpte maatregelen doorgevoerd, eerst in PI Nieuwersluis en nu in alle vrouwengevangenissen. Zo kunnen gedetineerden laagdrempelig en anoniem meldingen doen via speciale brievenbussen die uitsluitend door de Commissie van Toezicht geopend kunnen worden. Ook zijn aandachtsfunctionarissen sociale veiligheid bij de Commissie van Toezicht benoemd of een vertrouwenspersoon gedetineerden ingesteld in alle vrouweninrichtingen.
Vestigingsdirecteur PI Nieuwersluis, Francesca Salamone: “Het creëren van een veilige omgeving begint bij luisteren. Daarom hebben we de meldroutes verbeterd, zodat gedetineerden zich beter durven uitspreken en medewerkers duidelijke handvatten hebben om signalen vroegtijdig op te pakken. Onze medewerkers staan dagelijks voor complexe situaties waarin zij maatwerk moeten leveren. Niet alles is in regels te vatten, en beslissingen kunnen soms verschillend worden ervaren door medewerkers en gedetineerden. Daarom is het essentieel dat we binnen onze teams continue het gesprek voeren over professioneel gedrag en elkaar durven aanspreken."
Ook lopen nu al enige tijd verdiepingstrainingen en intervisies om medewerkers beter toe te rusten op de unieke dynamiek binnen vrouwengevangenissen. Dit sluit aan bij de aanbevelingen uit het onderzoek van de Universiteit Leiden, waarin het belang van voortdurende reflectie en aandacht van professionele nabijheid wordt benadrukt. Het belang is een werksfeer te creëeren waarin medewerkers elkaar durven aan te spreken en het goede gesprek wordt gevoerd.
Concrete maatregelen voor structurele verbetering
Het verbeteren van sociale veiligheid is een proces van lange adem. Naast de huidige maatregelen wordt er daarom gewerkt aan nieuwe initiatieven, zoals de introductie van telefoons op cel voor meer privacy en contact met het thuisfront. Dit zal dit jaar worden uitgerold in PI Ter Peel, een locatie van PI Zuid-Oost, en in PI Nieuwersluis.
Vestigingsdirecteur PI Zuid-Oost, Arend de Korte: "Het plaatsen van telefoons op cel is een belangrijke stap vooruit. Dit biedt gedetineerden de mogelijkheid om op een veilige en rustige manier contact te onderhouden met hun dierbaren, wat bijdraagt aan hun welzijn en re-integratie."
Verder wordt onderzocht hoe peer support, waarbij gedetineerden elkaar ondersteunen, kan worden ingezet. Ook wordt in samenwerking met het ministerie en de Commissies van Toezicht gekeken hoe ervaringsdeskundigen een bijdrage kunnen leveren aan het detentieklimaat.
Vestigingsdirecteur PI Zwolle, Elise Beltman: “Elke dag zetten wij ons in voor een veilige leefomgeving voor de vrouwen in onze PI. De invoering van nieuwe maatregelen helpt ons om dit werk nog effectiever te doen. De zorg voor de vrouwen op de terroristenafdeling vraagt specifiek om een zorgvuldige balans tussen streng toezicht en een humane benadering. De inzichten uit het rapport bieden waardevolle handvatten om hierin verdere verbeteringen door te voeren.”
Meer weten?
Lees hieronder het volledige onderzoeksrapport.