Straffen en maatregelen

Tbs-maatregel

Tbs betekent terbeschikkingstelling en is een behandelmaatregel. Rechters leggen tbs op als sprake is van zware delicten en bij de dader tijdens het begaan van het feit gebrekkige ontwikkeling of een psychiatrische ziekte of stoornis bestond.

Wat is tbs?

Als de rechter op basis van rapportage van gedragsdeskundigen (Pro Justitia rapportage) de conclusie trekt dat een psychiatrische stoornis of beperkte ontwikkeling van invloed is geweest op het delictgedrag van een dader dan kan hij tbs opleggen. De rechter acht deze dader dan niet volledig verantwoordelijk voor zijn daden. Voor het deel dat de dader wel wordt aangerekend kan de rechter een gevangenisstraf opleggen. Dit is het zogenaamde combinatievonnis: eerst gevangenisstraf en daarna tbs. Tbs kan uitsluitend worden opgelegd als er een risico bestaat op herhaling (recidive) en de samenleving daardoor gevaar loopt. Ook moet het om een delict gaan waarvoor tenminste vier jaar gevangenisstraf staat óf waarvoor tbs kan worden opgelegd ongeacht de straftermijn.

Doel van tbs

Tbs is er voor de veiligheid van de samenleving. De behandeling richt zich erop de patiënt weer zo goed mogelijk in de samenleving te laten terugkeren, om zo de kans op herhaling te verminderen.

Tbs valt onder de ‘vrijheidsbenemende maatregelen’. De tbs-gestelde zit altijd eerst een eventueel opgelegde gevangenisstraf uit, deze straf is bedoeld als vergelding. En wel voor dat deel van het delict dat de veroordeelde - ongeacht de stoornis - te verwijten valt. De tbs-behandeling (die bij een combinatievonnis pas start na de gevangenisstraf) richt zich op de psychiatrische ziekte of stoornis, om daarmee later kans op herhaling te voorkomen.

Tbs-klinieken

In Nederland zijn zeven Justitiële Forensisch Psychiatrische Centra (FPC’s) en vier Forensisch Psychiatrisch Klinieken (FPK’s). Twee van de zeven FPC’s zijn rijks-FPC’s: de Oostvaarderskliniek en Veldzicht. Laatsgenoemde is een CTP (Centrum voor Transculturele Psychiatrie).

Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC)
Een FPC is een gesloten instelling waar patiënten verblijven aan wie tbs met dwangverpleging is opgelegd. Het beveiligingsniveau is zeer hoog (niveau 4).

Forensisch Psychiatrische Kliniek (FPK)
Een FPK is eveneens een gesloten instelling waar onder andere patiënten verblijven aan wie tbs met dwangverpleging is opgelegd. Het beveiligingsniveau is iets lager dan in een FPC (niveau 3 versus niveau 4). Net als in een FPC is er sprake van een intensieve behandeling die gericht is op het verminderen van strafrechtelijke recidive.

• FPC De Kijvelanden
• FPC De Oostvaarderskliniek
• FPC de Rooyse Wissel
• FPC Dr. S. van Mesdag
• FPC Pompestichting
• FPC Van der Hoeven Kliniek
• CTP Veldzicht
• FPK Inforsa, Arkin
• FPK GGZ Drenthe
• FPK de Beuken, OBC ‘t Wold
• FPK de Woenselse Poort, GGZ Eindhoven.

Tbs met bevel tot verpleging

Bij deze vrijheidsbenemende maatregel, officieel ‘tbs met bevel tot verpleging van overheidswege’ genoemd, wordt een tbs-gestelde in een tbs-kliniek geplaatst en behandeld. Hierbij is het onderdeel verpleging noodzakelijk. Dit betekent dat de patiënt verplicht verblijft in een gesloten kliniek en meewerkt aan zijn behandeling.

De Nederlandse wet staat dwangbehandeling echter niet toe. Bij tbs met bevel tot verpleging is de behandeling, gericht op het gevaar voor recidive, in principe dus vrijwillig. Werkt iemand niet mee aan zijn behandeling, dan betekent het dat de kans op herhaling niet vermindert en beveiliging van de maatschappij noodzakelijk blijft. De rechter zal de tbs dan ook verlengen en indien nodig weer. Uiteindelijk kan het er zelfs toe leiden dat een patiënt op een langdurige verblijfsafdeling (longstay-afdeling) terechtkomt. Zodoende is er dus wel sprake van indirecte dwang om toch mee te werken aan de behandeling.

Tbs met voorwaarden

Bij tbs met voorwaarden gaat iemand niet naar een kliniek, maar stelt de rechter voorwaarden aan het gedrag. De persoon moet dan bijvoorbeeld een verplichte behandeling ondergaan (ambulant) of mag geen alcohol of drugs gebruiken.

Wanneer de voorwaarden worden genegeerd, kan de rechter de tbs alsnog omzetten in tbs met bevel tot verpleging. Een rechter legt alleen tbs met voorwaarden op als met een poliklinische behandeling het recidivegevaar is te beteugelen.

Verlofvormen bij tbs

Het doel van de een behandeling is om de tbs-gestelde terug te laten keren in de samenleving. Dat kan alleen als de kans op herhaling tot een aanvaardbaar niveau is teruggebracht. Een tbs-gestelde kan niet zomaar terug de maatschappij in. Voor terugkeer is het noodzakelijk dat hij weer vertrouwd raakt met het leven in de maatschappij. Dat gebeurt door hem stapsgewijs steeds meer vrijheden te verlenen. Als na een periode van behandeling in het gedrag van de patiënt voldoende vooruitgang is geboekt, mag een tbs-gestelde op verlof. Dit verlof verloopt in opeenvolgende stappen met verschillende gradaties van toezicht en beveiliging:

• beveiligd en begeleid verlof
• onbegeleid verlof
• transmuraal verlof (verblijf buiten de kliniek)
• proefverlof.

Bij proefverlof mag de patiënt op proef terug in de samenleving. Hij gaat zelfstandig wonen en is vanaf dat moment ex-patiënt; de kliniek draagt het toezicht over aan de reclassering. Verlof wordt alleen verleend als de tbs-kliniek kan aantonen dat het gevaar voor recidive zó ver is teruggebracht dat het verantwoord is om op verlof te gaan. Los van bovenstaande verlofvormen bestaat er de mogelijkheid tot incidenteel begeleid verlof voor rechtbank- of ziekenhuisbezoek. Deze bezoeken worden, met een dubbele bezetting, begeleid door beveiligers.

Adviescollege Verloftoetsing tbs

Het Adviescollege Verloftoetsing tbs (Avt) is een onafhankelijk college dat alle verlofaanvragen van tbs-gestelden inhoudelijk toetst en vervolgens van een advies voorziet. Het college is opgericht naar aanleiding van de aanbevelingen uit het rapport 'Tbs, vandaag over gisteren en morgen' van de parlementaire commissie-Visser.

Longstay

Als een tbs-gestelde - ondanks intensieve behandeling – toch delictgevaarlijk blijft, kan hij niet terugkeren in de samenleving. Hij komt dan terecht op een verblijfsafdeling voor lange duur, de zogenaamde longstay-afdeling. Intensieve behandeling voor de stoornis vindt hier niet meer plaats. Centraal staan psychische en medische zorg en de benodigde beveiliging. Omdat het verblijf niet meer gericht is op resocialisatie binnen afzienbare tijd, komt hij ook niet in aanmerking voor begeleid verlof tenzij hij vooral zorg nodig heeft in combinatie met een laag beveiligingsniveau.

In de longstay wordt onderscheid gemaakt tussen de verschillende ernstige psychische stoornissen en de gevarieerde zorg- en beveiligingsbehoeften die daarvoor nodig zijn. We onderscheiden daarom drie groepen binnen in de longstay:

• Longstay zonder verlofmogelijkheden
• Longcare met mogelijkheden voor begeleid verlof
• Een groep die na opheffing van hun verblijf in de longstay wordt voorbereid op een overgang naar de longcare-GGz of naar een behandelafdeling van een forensisch psychiatrisch centrum. Begeleid verlof behoort tot de mogelijkheden.

Verbetering tbs-systeem

Na ernstige incidenten met tbs’ers op verlof, besloot de Tweede Kamer in 2006 tot een diepgaand onderzoek naar de werking van het tbs-systeem. De parlementaire onderzoekscommissie TBS (Commissie-Visser) concludeerde dat het tbs-systeem in het algemeen voldoet, maar wel aangepast moet worden aan de eisen van deze tijd. Aanbevelingen uit het onderzoeksrapport zijn vertaald in verbetermaatregelen, die in de jaren daarna zijn doorgevoerd.

In 2013 ondertekenden de directeuren van GGZ Nederland, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland en de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie de Meerjarenovereenkomst Forensische Zorg, een convenant waarin afspraken zijn gemaakt om te komen tot een betaalbaar en toekomstbestendig zorgveld. Het convenant noemt onder andere de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het terugdringen van de gemiddelde behandelduur van de tbs-maatregel. De zorgaanbieders spannen zich maximaal in om deze terug te dringen tot een gemiddelde van 8 jaar.

Meer informatie

Meer informatie over tbs kunt u vinden op de website van de Rijksoverheid.

ISD-maatregel

De rechter kan mensen door een ISD-maatregel voor maximaal twee jaar laten opsluiten in een Inrichting voor Stelselmatige daders (ISD-inrichting). Het gaat hierbij om volwassenen, die veel overtredingen begaan en dus ook veel overlast voor de samenleving veroorzaken. Deze zogenaamde veelplegers of draaideurcriminelen hebben in vijf jaar meer dan tien keer een proces-verbaal van de politie gekregen. Tijdens het verblijf bereidt DJI met een persoonsgerichte aanpak de veelpleger voor op een positieve terugkeer in de samenleving.

DJI zet zich in om de overlastbezorger geleidelijk te laten wennen aan de vrijheden na de ISD-maatregel en zorgt voor een goede overdracht aan de gemeente. De gemeente coördineert aan het eind van de maatregel namelijk de nazorg, ofwel het resocialisatie-traject. Deze integrale aanpak moet uiteindelijk ertoe leiden dat de veelpleger niet meer in crimineel gedrag vervalt en daardoor de samenleving veel overlast bespaart.